Karper

De karper is één van de meest geliefde sportvissen en dat is natuurlijk niet voor niets. Karpers zijn zeer prachtige, sterke vissen en kunnen uitgroeien tot monsters van enorme afmetingen. Vrijwel iedereen die wel eens met een dobbertje heeft gevist zal het herkennen: een aanbeet van een vis die niet te stoppen is en je in vertwijfeling achterlaat met een gebroken lijntje of een missende haak. In veel gevallen is het de karper die verantwoordelijk is voor zulk geweld. Het is dan ook niet gek dat veel vissers ooit bewust hun best gaan doen om een karper te vangen. In dit artikel vertellen we je alles wat je moet weten over karper en de historie.

 

Advertentie:

  

Historie van de karper

De karper (de Latijnse naam = ‘Cyprinus carpio’) is naar verluidt in de middeleeuwen over het westen verspreid door monniken en Romeinen. Karpers zijn relatief eenvoudig te kweken en dit wordt dan ook al eeuwen gedaan. De meeste karpers zijn wereldwijd gekweekt voor de consumptie (al zien wij als karpervissers niet graag een karper op de plaatselijke markt liggen), maar de laatste decennia wordt ook veel karper geweekt voor de hengelsport en het aanvullen en onderhouden van visbestanden. De vele uitzettingen en spiegelkarperprojecten zijn daar een prachtig voorbeeld van. Daar vertellen we je verderop in dit artikel iets meer over.

Hoe ziet een karper eruit

Karper is normaliter een langgerekte karperachtige. Door de jaren heen zijn de kweekvarianten steeds hoger geworden, met name voor de consumptie. Oorspronkelijk hadden de karpers over hun hele lijf schubben, maar ook dat is veranderd. Daar lees je zo meer over.

Karpers kunnen erg groot en lang worden. Er zijn exemplaren van 120 centimeter gemeld en tot meer dan 40 kilogram zwaar! Karpers hebben vier baarddraden waarmee je ze kunt onderscheiden van andere soorten zoals een giebel of kroeskarper. Deze baarddraden zitten op de boven en onderlip en zijn voorzien van smaakpapillen. Hiermee kan de karper proeven wat hij aanraakt met deze baarddraden. Hiermee zoekt de karper voedsel in/op de bodem.

Karpers kunnen ruiken

Naast deze baarddraden met smaakpapillen heeft de karper ook neusgaten. Aan beide kanten van de kop heeft hij 2 neusgaten waar het water doorheen gaat. In die neusgaten zitten hele fijne receptoren om geur waar te nemen. Een groot deel van het voedsel vindt een karper door op zijn reuk af te gaan.

Karpers hebben 7 vinnen, te weten: de borstvinnen (2), buikvinnen (2), rugvin (1), anaalvin (1) en de staart (1). Deze vinnen helpen de karper bewegen in het water. De grove zwembewegingen doet hij met spieren, het manoeuvreren en bijsturen met de vinnen. Als je videobeelden bekijkt van zwemmende karpers dan zie je dat ze met behulp van de vinnen lang op één plek kunnen blijven ‘hangen’ in het water. Bekijk de onderstaande video maar eens die we opnamen met onze CarpCam.

Het lichaam van de karper

Karpers hebben een gestroomlijnde lichaamsbouw, waarbij de vis vooraan breder is dan bij de staart. Hierdoor heeft de vis minder last van stroming en kan hij zich goed voortbewegen. Het lichaam is bedekt met schubben, die een soort harnas vormen voor het lijf. Deze schubben zitten als een soort pannendak op het lijf, waardoor ze het lijf beschermen tegen beschadigingen of parasieten. Bij een spiegelkarper zie je (door het ontbreken van die schubben) ook vaker krassen of wondjes op het lichaam dan bij een schubkarper.

Het lichaam van de karper wordt bedekt door een slijmlaag. Deze slijmlaag voel je als je een karper hebt vastgehouden. De slijmlaag heeft een dubbele werking. Hij beschermt de vis tegen parasieten en zorgt voor minder weerstand in het water. Bij een zieke vis is de slijmlaag vaak aangetast, waardoor ziektes en parasieten een grotere kans krijgen om de vis aan te tasten en te verzwakken. Soms lijdt dat tot ernstige kwalen of zelfs de dood van de karper. Het is dus ontzettend belangrijk om een gevangen karper goed nat te houden en de slijmlaag niet op te laten drogen in de zon of op een droge onthaakmat (!)

Andere interessante feitjes over het karperlijf

Er valt nog veel meer te vertellen over het lichaam van een karper. Wist je bijvoorbeeld dat karpers best goed kunnen kijken? Door de positionering van de ogen op het hoofd kunnen ze zelfs bijna helemaal rondkijken! Hierdoor zijn ze alert op hun omgeving en eventuele vijanden die van achteren of boven naderen. Het is ook niet voor niets dat je je als karpervisser soms als een volleert ninja langs het water moet bewegen om de karper niet af te schrikken. En nu weet je gelijk waarom vrijwel alle karperkleding voorzien is van een groene / donkere kleur die minder opvallend is.

Een ander belangrijk instrument van het karperlijf is de ‘laterale lijn’, ook wel ‘zijlijn’ genoemd. Simpel uitgelegd is dit een lijn van fijne zenuwreceptoren die over de lengte van het lichaam gelegen is tussen kop en staart. Je kunt deze laterale lijn ook zien in de beschubbing als je goed kijkt. Er wordt aangenomen dat karpers deze laterale lijn gebruiken om te navigeren en afstanden tot voorwerpen in te schatten. Denk bijvoorbeeld maar aan de routes die ze afleggen langs plateau’s.

Inwendige anatomie van de karper

Nu we het karperlijf van buiten hebben bekeken is het ook interessant om te zien hoe hij er van binnen uitziet. Op de onderstaande afbeelding zie je het skelet van een karper. Hierop zie je dat de kop van de vis relatief veel beenderen bevat en dat de organen worden beschermd dankzij de ribben. In de vinnen zitten ook kleine beenderen.

In balans dankzij de zwemblaas

Heb je je weleens afgevraagd hoe een vis zijn balans in het water bewaart? Vissen hebben een zwemblaas, dit is een orgaan waar een gas in zit dat lijkt op lucht. Eigenlijk bestaat het uit twee delen die met elkaar verbonden zijn. Deze delen moeten in evenwicht moeten zijn om horizontaal in het water te liggen. De zwemblaas zorgt voor opwaartse druk waardoor een karper niet naar de bodem zinkt en in het water kan bewegen. Een karper kan de hoeveelheid lucht/gas in de zwemblaas reguleren door lucht te happen aan het oppervlak. Soms heeft een karper problemen met zijn zwemblaas. Als één van de delen uit verhouding raakt (door teveel of te weinig lucht) zal de karper met zijn kop of staart naar boven gaan drijven.

Zuurstof via de kieuwen

De kieuwen van een karper zorgen ervoor dat hij kan ademen. Deze kieuwen horen dieprood van kleur te zijn en zorgen ervoor dat hij via de huid zuurstof kan opnemen in het water. Het spreekt voor zich dat de kieuwen daardoor een vitale functie hebben in het karperlijf. Ze worden daardoor ook beschermd door harde beenderen die we kieuwdeksels noemen.

Karpers ademen continu door de kieuwdeksels te bewegen. Hierdoor stroomt er water langs de kieuwbogen en wordt er zuurstof opgenomen. Als kieuwen niet gezond zijn of worden aangetast door parasieten/ziektes dan zien ze vaak grauwig. Soms kan je dit makkelijk zien als de karper zijn kieuwdeksels opent na een vangst, maar ga hier niet naar op zoek als je niet weet wat je doet. Daarmee kan je de karper namelijk beschadigen.

Verwerking voedsel

Laten we gelijk één misverstand uit de wereld helpen. Er wordt vaak gezegd dat karpers een maag hebben, maar die hebben ze niet!

Zodra een karper voedsel heeft opgenomen wordt dat achterin de bek vermalen door zijn keeltanden. Deze keeltanden zie je niet zitten, maar ze zijn er wel degelijk. Ze pletten het opgenomen voedsel op een keelplaat, waarna het verdwijnt in één lange darm, waar het langzaam doorheen gaat tot het voer de anus weer verlaat. In de tijd dat het voer door de darm beweegt worden de bruikbare bestandsdelen van het voedsel opgenomen door enzymen. Hoe snel deze spijsvertering werkt is grotendeels afhankelijk van de watertemperatuur (de karper is koudbloedig). Met koud water werkt het lichaam veel langzamer dan met warm water. Daardoor zal een karper in de winter minder voer opnemen dan in de zomer.

Leuk detail: deze keeltanden wisselt een karper wel eens en in die periode kan hij iets minder eten. Liefhebbers van koi vinden de keeltanden nog wel eens terug in hun filtersystemen, maar de meeste karpervissers zullen ze nooit zien.

Verschillende soorten karpers

Er zijn verschillende soorten karpers. De meest bekende en voorkomende karpers zijn de schubkarper en spiegelkarper. Daarnaast kennen we variaties als wilde karpers, rijenkarpers, lederkarpers, koi karpers, graskarpers, kroeskarpers en kruiskarpers. Die laatste zijn trouwens geen rasechte karpers, maar gekruist met giebels.

Karpers kunnen zich goed voortplanten in de Nederlandse wateren. Dit voortplanten noemen we ‘paaien’. De paai vindt meestal plaats als de watertemperatuur in het voorjaar rond de 18 graden Celcius wordt. Je zult begrijpen dat een paar zonnige dagen een ondiep polderslootje sneller zullen opwarmen dan een diepe zandafgraving. Hierdoor vindt de paai op verschillende momenten plaats. Het kan zelfs zijn dat karpers meerdere keren per jaar paaien als de paai bijvoorbeeld wordt afgebroken door een plotselinge daling van de watertemperatuur.

Waar paait een karper

Karpers paaien graag op plaatsen waar de vrouwtjes hun kuit goed kunnen afzetten. Dat is dan ook vaak in de buurt van waterplanten, riet, lelies, wier of obstakels. Meestal verzamelen de (kleinere) mannetjes zich als eerste rond de paaigronden en sluiten de, vaak solo zwemmende, dikke vrouwtjes hier later aan. De vrouwtjes worden tijdens het paaien vaak door meerdere mannetjes opgejaagd en ‘opgeduwd’. Hierdoor komt het kuit vrij en wordt dit direct bevrucht door het hom van de mannetjes. Het gaat er bij het paaien vaak wild aan toe. De karpers zullen elkaar bij kans het water uitduwen! De paai is dan ook een spectaculair moment waarbij de karpers alle schroom van zich afgooien en strak onder je voeten langs kunnen zwemmen!

Als je rond de paaitijd een karper vangt kan je eenvoudig zien of het een mannetje of een vrouwtje is. De vrouwtjes zullen namelijk kuit (geel) laten lopen en de mannetjes hom (wit).

Hoe oud wordt een karper

Karpers zijn niet alleen hele mooie dieren, ze kunnen ook nog eens erg oud worden. Hoe oud ligt natuurlijk aan verschillende aspecten zoals hun omgeving en de kwaliteit van het water waar ze in zwemmen. Maar niet iedere karper wordt even oud. Dat zit hem deels ook in de genen van de specifieke vis. Door uitzettingen en eerdere vangstrapporten te bekijken zien we regelmatig dat er karpers worden gevangen die meer dan 40 jaar oud zijn! Het grappige daaraan is overigens dat dit lang niet altijd de grootste karpers van het water zijn.

Hoe zwaar wordt een karper

Karpers kunnen onder de juiste omstandigheden erg groot worden. Dit is in de loop der jaren ook aan verandering onderhevig, want niemand had 20 jaar geleden durven denken dat karpers zwaarder zouden worden dan 30kg. De grootste karper in Nederland schommelt inmiddels rond de 40 kilogram en de grootste karper van België weegt zelfs meer dan 44 kg! Om het nog gekker te maken, het huidige wereldrecord (anno 2023) weegt meer dan 50 kilogram en zwemt in Hongarije op Euro Aqua!

Koudbloedige dieren

De watertemperatuur heeft een hele grote invloed op het leven en gedrag van een karper. Karpers zijn namelijk koudbloedige dieren. Dat wil zeggen dat hun lichaamstemperatuur zich aanpast aan de omgeving. Bij lage watertemperaturen worden de karpers daardoor inactief en bij hoge watertemperaturen juist erg actief. Het is daarom erg belangrijk om de watertemperatuur in de gaten te houden en daarop je aanpak te bepalen. In de wintermaanden zullen de temperaturen kunnen dalen tot net boven het vriespunt. Bij een zeer lage watertemperatuur van slechts 2 a 3 graden Celcius zal de karper in een soort overlevingsstand raken. Ze moeten dan al hun energie sparen en zullen hoofdzakelijk stil op de bodem gaan liggen op de warmste of meest beschutte plek van het water. Dit zijn op stadswateren vaak lage bruggen en obstakels.

Naarmate de watertemperatuur gaat stijgen zal de karper steeds actiever gaan worden. Wist je trouwens dat karpers geen maag hebben, maar enkel een darmkanaal? De spijsvertering van dat darmkanaal begint pas goed te functioneren bij een watertemperatuur van ongeveer 8 graden. Hoe hoger de watertemperatuur, hoe sneller de spijsvertering. Goed om rekening mee te houden bij het voeren!

Waar vinden we de karper?

Karpers zijn wereldwijd te vinden op allerlei verschillende wateren. Groot en klein, stromend en stilstaand. Zolang het zoet water betreft is de kans groot dat er karper zwemt of zou kunnen zwemmen. Je kunt karpers onder andere vangen in slootjes, stadswateren, kanalen, rivieren en meren. Ze houden van ondiepe plekken en zoeken graag de warmere waterlagen op. Klik hier voor meer en uitgebreide informatie over de plekken waar je karpers kunt vinden.

Wat eten karpers?

Karpers zijn omnivoren en dus eten ze zowel plantaardig als dierlijk voedsel. Eigenlijk is de karper dus gewoon een alleseter. Hun dagelijkse maaltijden bestaan vooral uit kleine insecten, larven en bijvoorbeeld slakken. Hier halen de karpers vooral dierlijke eiwitten uit die ze nodig hebben. Dit voedsel vindt de karper vooral in zachte bodems, wier en in de ondiepere oeverzones. Ook halen de karpers veel voedsel uit de verschillende waterlagen en de oppervlakte.

Op veel wateren zijn onze aassoorten tegenwoordig opgenomen in het dieet van de karper. Boilies, partikels en andere soorten voer worden makkelijk als voedsel ervaren. Tenzij er nog nooit met deze aassoorten gevist is op een water, dan zal het soms nodig zijn om een aas langzaam te introduceren.

Karpers laten zien waar ze eten

Als karpers eten dan noemen we dit ‘azen’. Bij het azen aan de oppervlakte hoor je regelmatig smakkende geluiden en als de karper aast in zachte bodems dan zie je vaak belletjes verschijnen aan de oppervlakte. Deze aasbellen kunnen heel subtiel zijn, maar soms zie je ook ware bellenplakkaten (ook wel bruisplakkaten genoemd) verschijnen. Als karpers echt actief azen staan ze vaak met hun kop in de bodem en de staart omhoog, waardoor deze ook wel eens boven water uitkomt.

Gelukkig voor ons is dus dat aassoorten als boilies en partikels op de meeste plekken al lang geïntroduceerd in het dieet van de karper en we deze goed kunnen gebruiken bij het karpervissen. Besef je wel dat de voorkeur van een karper altijd zal uitgaan naar natuurlijk aas zolang dit beschikbaar is.

Tips & tricks om karper te vangen

Zoals eerder benoemd is de karper een zeer populaire sportvis. Op CarpFeeling staan honderden artikelen over het karpervissen en daarin vind je veel tips en tricks om karpers te vangen. Wil je weten welke materialen je nodig hebt om op karper te vissen? Lees dan eens dit uitgebreide artikel waarin we alle vormen van karpervissen onder de aandacht brengen.